DNA ve Genetik Kod Kalıtım ile ilgili Kavramlar Konu Anlatımı

Kalıtım ile ilgili kavramlar nelerdir ?

Canlılara ait özelliklerin yavru canlılara nasıl aktarıldığını hiç düşündünüz mü ? Anne ve babadan olan çocukların, anne ve babaya benzemesinin sebebini hiç merak ettiniz mi ? Bu sorulara verilecek yanıt kalıtım konusu ile alakalıdır. Kalıtım Bir canlının sahip olduğu özelliklerin nesilden nesile aktarılmasına denir. Kalıtım bilimi ile uğraşan bilim dalına genetik denir. Genetik bilimi ise nesiller arasındaki benzerlik ve farklılıkların ortaya çıkması için araştırmalar yapar.

Canlılarda yer alan bazı özellikler sadece kalıtımla yavruları aktarılmaz. Bazı özellikler hem kalıtım hem de çevre etkisiyle ortaya çıkabilir. Örneğin kan grubu sadece kalıtımla oluşurken, boy uzunluğu kilo alma gibi faktörler hem kalıtım hem de çevre etkisiyle oluşur.

Karakter nedir ? Karakterler nasıl aktarılır ?

Canlıların genetik olarak sahip olduğu her bir özellik karakter olarak adlandırılır. Örneğin saç renginin siyah olması bir karakterdir.Göz renginin kahverengi olması da bir karakterdir. Bu örnekleri çeşitlendirilebiliriz boy uzunluğu, kan grubu ve ten rengi karakterler olarak sıralayabiliriz. Karakter kavramı sadece insanlarda değil, bitki ve hayvanlarda da mevcuttur. Bitkilerde tohum rengi, tohum şekli ve meyve rengi gibi özellikler bitkilerdeki karakterlere örnektir.

Nesilden nesile aktarılan özelliklere kalıtsal karakter denir. Nesilden nesile aktarılmayan özelliklere ise kalıtsal olmayan karakterler denir. Örneğin çevre şartlarına bağlı olarak insan da meydana gelmiş olan değişiklikleri incelersek; Gözlük takma , kaslı olma ,bronzlaşma ve yaşantı ile gerçekleşmiş olan bir uzuv eksikliği gibi karakterler kalıtsal olmayan karakterlerdir. Yavru nesillere bu özellikler aktarılmaz.

Homolog kromozom kavramını ele alırsak biri babadan diğeri anneden gelen şekil ve büyüklük bakımından birbirine benzeyen ve aynı karaktere etki eden genleri taşıyan kromozomlara denir. Biri babadan bir anneden gelen aynı karakteri etki eden genlerin hangisinin fenotipte yani dış görünüşte görüneceği karakterlerin baskınlık ve çekiniklik durumlarına bağlıdır.

Gen ve Alel Gen nedir ?

DNA molekülü üzerinde bulunan anlamlı bölgelere gen denir. Genler nükleotid dizilimleri ile birlikte bir şifre oluştururlar. Oluşturulan şifre ile karakterin dış görünüşte gözükmesi amaçlanır. Genler harflerle gösterilir. Bir karakterin oluşmasında iki ayrı alel gen etki eder, biri babadan biri anneden gelen iki gen karşılıklı olarak bulunurlar. Biri babadan biri anneden gelen aynı karakterin oluşmasını etki eden özellikleri Alel gen denir. Bir bireyde bir karakter için genellikle iki alel bulunur. Babadan ve anneden gelen genler aynı ise aleller homozigot özelliktedir. Anneden ve babadan gelen genlerin farklı ise heterozigot genotipte aleller oluşur. Kısacası homozigot genotipde alel genler aynı iken, heterozigot genotipe sahip aleller birbirinden farklıdır.

Baskın gen , Çekinik gen , Homozigot ve Heterozigot kavramları nelerdir ?

Baskın gen: Bulunduğu hücrede taşıdığı karakteri her zaman fenotipte gösteren gene baskın gen denir. Çaprazlama problemleri çözerken baskın genler büyük harflerle gösterilir. Örneğin bir karaktere ” A” harfini verdiysek. Büyük harfle gösterim baskın karakter içindir.

Bazı baskın ve çekinik gen örnekleri; siyah saç, sarı saça baskındır. Kahverengi göz, mavi göze baskındır. Kıvırcık saç, düz saça baskındır. Ayrık kulak memesi, yapışık kulak memesine baskındır. Sarı tohum, yeşil tohuma baskındır. Düz tohum, buruşuk tohuma baskındır. Bezelyelerde uzun boy, kısa boya baskındır. Bezelyelerde yeşil meyve, sarı meyveye baskındır . Yukarıda yazılmış örnekleri birden fazla örnekle çeşitlendirmeler yapabiliriz.

Çekinik gen (resesif gen ) : Bulunduğu canlıda taşıdığı karakteri baskın gen ile eşleşmediği zaman bir başka değişle karakteri ortaya çıkaran gen yapısının ikisinde de çekinik olduğu anda özelliğini ortaya çıkaran gene çekinik gen denir. Çekinik genler gen alfabesinde gösterimi küçük harflerle olur. Baskın geni ” A” harfi ile göstermiştik. Çekinik gen ise ” a ” harfi ile gösterilir. Buradaki harflendirme tamamen kişinin insiyatifine bağlıdır. Herhangi bir karakter çaprazlaması yaparken istediğiniz harfin büyük ve küçük halini kullanabilirsiniz.

Saf döl (homozigot = arı döl ) : Anne ve babadan gelen alel genlerin aynı olma durumuna homozigot genotip denir. Homozigot genotip, baskın durumda da ortaya çıkabileceği gibi, çekinik durumda da ortaya çıkabilir. Örneğin “AA” , homozigot baskın bir genotip “aa “homozigot çekinik bir genotiptir.

Melez döl ( heterozigot ) : Anne ve babadan gelen alel genlerin farklı olma durumuna heterozigot döl denir. Heterozigot yani melez dölün genotip yapısı baskın ve çekinik karakteri oluşturan genleri aynı anda bulundurur. “Aa” gibi .

Genotip ve Fenotip ne demektir ?

Genotip : Canlıların sahip olduğu alel genlerin tümüne genotip denir. Canlıların genotiplerine bakarak o karakteri oluşturan genin saf mı melez mi olduğuna karar verebiliriz. Örneğin “AA” genotip, Homozigot baskın, “Aa” Heterozigot melez, “aa” homozigot çekinik gen gibi adlandırmalar yapabiliriz. Aynı zamanda genotipe bakarak canlının dış görünüşü hakkında da yorum yapabiliriz.

Fenotip : Canlının genotipinin dış görünüşe yansımasına fenotip denir. Fenotip çevrenin etkisi ile de ortaya çıkabilir. Kısacası fenotip, karakterin duyu organları tarafından algılanan halidir. Ten rengi, saç rengi, göz rengi , tohum rengi bitki uzunluğu gibi özellikleri algılamamız fenotip gösterimine örnektir

Bu Yazı İçin Ne Düşünüyorsun?

Beğen

 ()

Kalp

 ()

Komik

 ()

Şaşkın

 ()

Yorumsuz

 ()

Üzgün

 ()

Bilgilendirici

 ()

Kızgın

 ()