5. Sınıf Fen Bilimleri Ay’ın Hareketleri ve Evreleri

Gold

Uğurcan BÜYÜKKAYA

ABONE OL

News

0 yorum

1,206 okunma

Okunuyor 5. Sınıf Fen Bilimleri Ay’ın Hareketleri ve Evreleri

Ay’ın Hareketleri Nelerdir ?

Geceleri gökyüzüne baktığımızda farklı zamanlarda Ay’ı farklı şekilde görürüz. Bazen tam aydınlık, bazen yarım aydınlık şekilde bazen çok az bir kısmı aydınlık şekilde gibi görebiliriz. Ayı bu şekilde farklı görmemizin sebebi Ay’ın da dönme hareketi yapmasından dolayıdır.

Ay’ın hareketlerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz.

Ayın kendi etrafında dönmesi
Ay’ın Dünya etrafında dolanması
Ay dünya etrafında ve eş zamanlı olarak Güneş etrafında Dünya ile birlikte dolanması.

Gökyüzündeki Dansçı: Ay’ın Sırları ve Büyüleyici Evreleri

İnsanlık var olduğundan beri gökyüzündeki o gümüşi küre hepimizi büyüledi. Şairlere ilham verdi, denizcilere yol gösterdi, takvimlere temel oldu. Peki, her gece farklı bir kılıkla karşımıza çıkan Ay, bu sihrini neye borçlu? Neden bazen kocaman parlak bir tepsi gibi gökyüzüne asılı kalırken, bazen de utangaç bir gülümseme gibi incecik beliriyor? Bu soruların cevabı, Ay’ın hiç durmadan devam eden o muhteşem kozmik dansında ve birkaç basit ama harika bilimsel gerçekte saklı!

Ayin yuzeyine inen astronot resmi — Ay’ın yüzeyi

En Büyük Sır: Ay Bir Lamba Değil, Tozlu Bir Aynadır!

Öncelikle en temel yanılgıyı düzeltelim: Ay’ın kendi ışığı yoktur. Onu bir lamba ya da bir yıldız gibi düşünmeyin. Ay, Güneş’ten aldığı güçlü ışığı gezegenimize yansıtan dev, küresel bir aynadır. Ancak bu ayna, pürüzsüz ve parlak camdan değil, milyarlarca yıldır meteor çarpmalarıyla dövülmüş, kraterlerle dolu, “regolit” adı verilen koyu renkli bir toz ve kaya tabakasıyla kaplıdır. Aslında Ay’ın yüzeyi, asfalt kadar koyu bir renktedir. Sadece zifiri karanlık uzay boşluğunda parladığı için biz onu çok aydınlık algılarız. Yani biz geceleyin Ay’a baktığımızda, aslında Güneş’in bu tozlu ve karanlık yüzeyi aydınlatmasını izlemiş oluruz.

Ay’ın Hiç Bitmeyen Üç Ayrı Dansı

Ay’ın gökyüzündeki sürekli değişiminin arkasında, birbiriyle mükemmel bir uyum içinde sergilediği üç temel hareket vardır:

Dünya ile Birlikte Güneş Turu: Bizimle birlikte o da daha büyük bir dansın parçasıdır. Dünya Güneş’in etrafında dönerken, Ay da bir an bile yanımızdan ayrılmaz ve bu bir yıllık uzun yolculukta bize eşlik eder.

Kendi Etrafında Döner (Ama Hep Aynı Yüzü Bize Bakar): Ay, kendi ekseni etrafında bir topaç gibi döner. Fakat bunu o kadar yavaş ve akıllıca yapar ki, kendi etrafındaki bir tam dönüşü ile Dünya etrafındaki bir tam turu neredeyse aynı sürede tamamlanır. Bu duruma “kütleçekim kilidi” denir. Tıpkı partnerinin gözlerinin içine bakarak dans eden bir dansçı gibi, Ay da bu yüzden bize hep aynı yüzünü gösterir. Ay’ın “karanlık yüzü” diye bir tabir duymuş olabilirsiniz; aslında orası karanlık değildir, sadece bizim hiç görmediğimiz yüzüdür.

Dünya’nın Sadık Partneridir: Ay, en bilinen dansını gezegenimiz Dünya’nın etrafında yapar. Bu yörüngedeki bir tam turu yaklaşık 29.5 gün sürer ve “ay” kavramı da ismini buradan alır. İşte Ay’ın evreleri dediğimiz o büyülü gösteriyi yaratan asıl hareket budur.

Ayin dolunay evresi resmi — Ay’ın dolunay evresi

Ay’ın evreleri arasında ne kadarlık bir süre vardır ?

Ay’ın Dünya etrafında dolanması ile birlikte Dünyadan bakıldığında Ay’ın farklı kısımlarının aydınlanmasına ayın evreleri adı verilirdi. Ay’ın evreleri Ay’ın Dünya etrafında bir tam turunu attığında tamamlanır. Ay’ın 4 Ana evresi arasında ortalama her bir evre arasında birer haftalık süre vardır. Örneğin Yeni Ay evresinden bir hafta sonra ilk dördün, ilk dördün evresinden bir hafta sonra Dolunay, Dolunay evresinden bir hafta sonra, Son dördün, Son dördün evresinden 1 hafta sonra ise Yeni ay evresi görülür. Bu şekilde ayın bir tam turu tamamlanır ve tekrardan başa sarar.

Gökyüzü Sahnesindeki Perde: Ay’ın Büyüleyici Evreleri

Ay, Dünya etrafındaki bu aylık yolculuğu sırasında Güneş’e ve bize göre sürekli konum değiştirir. Bu da onun farklı şekillerde aydınlanmış görünmesine neden olur. Gelin bu görünümleri, yani Ay’ın evrelerini yakından tanıyalım.

Ana Evreler: Gösterinin Yıldızları

Bu dört evre, her biri arasında yaklaşık bir hafta bulunan ana duraklardır.

Yeni Ay (Kaybolan Sihirbaz): Bu evrede Ay, Güneş ile Dünya’nın tam arasındadır. Güneş, Ay’ın bize görünmeyen yüzünü aydınlatır. Bize dönük yüzü ise tamamen karanlıkta kalır. Bu yüzden gökyüzünde Ay’ı göremeyiz. Gözlem İpucu: Ay’ın ışığı olmadığı için, Yeni Ay zamanları yıldızları ve Samanyolu’nu gözlemlemek için en harika zamanlardır!
İlk Dördün (Parlayan “D” Harfi): Yeni Ay’dan yaklaşık bir hafta sonra Ay, yörüngesinin dörtte birini tamamlar. Dünya’dan baktığımızda, Ay’ın sağ tarafının aydınlandığını görürüz ve şekli bize “D” harfini anımsatır. Gözlem İpucu: İlk Dördün evresindeki Ay, genellikle öğleden sonra bile gökyüzünde görülebilir.
Dolunay (Gökyüzünün Sahne Işığı): İlk Dördün’den bir hafta sonra Dünya, bu kez Güneş ile Ay’ın arasına girer. Güneş, Ay’ın bize dönük olan yüzünü tamamen aydınlatır ve gökyüzünde parlak bir küre gibi asılı kalır. Gözlem İpucu: Dolunay, Güneş batarken doğar ve Güneş doğarken batar, yani bütün gece gökyüzünde kalır.
Son Dördün (Ters “D” ile Veda): Dolunay’dan bir hafta sonra Ay, yolculuğunun son çeyreğine girer. Bu defa Ay’ın sol tarafı aydınlık görünür. Gökyüzündeki bu şekil ise bize ters bir “D” harfini anımsatır. Gözlem İpucu: Son Dördün evresindeki Ay, genellikle gece yarısından sonra doğar ve sabah saatlerinde gökyüzünde görülebilir.

Ara Evreler: Sahne Geçişleri

Ana evreler arasındaki yumuşak geçişleri sağlayan iki zarif ara evre vardır:

Hilal (Gökyüzündeki Gülümseme): Yeni Ay’dan sonra ve Son Dördün’den önce Ay, incecik bir “C” harfi ya da bir gülümseme gibi görünür. Aydınlanan kısım büyüyorsa buna büyüyen hilal, küçülüyorsa küçülen hilal denir.
Şişkin Ay (Dolunay’a Hazırlık ve Veda): Ay, yarısından fazla aydınlık ama henüz tam bir Dolunay olmamışsa bu evreye Şişkin Ay denir. Hem İlk Dördün’den Dolunay’a geçerken hem de Dolunay’dan Son Dördün’e geçerken bu evreyi gözlemleriz.

Artık gökyüzüne baktığınızda sadece bir ışık topu görmeyeceksiniz. Dünya’nın sadık dans partnerinin aylık yolculuğunu, Güneş’le olan saklambaç oyununu ve bize neden her gece farklı bir yüzünü gösterdiğini bilen bir gökyüzü kaşifi olacaksınız. Bu gece dışarı çıkıp Ay’ın hangi evrede olduğunu ve hikayenin neresinde olduğunu tahmin etmeye ne dersiniz?