Deney sorularına yer alan bağımlı ve bağımsız değişken soruları nasıl çözülür ?

Bağımlı ve Bağımsız Değişken Nedir ?

Bir hipotezi test etmek için deney düzenekleri hazırlarız. Hazırladığımız deney düzeneğinin sonucuna göre hipotezimizin doğru olduğunu veya hipotezimizde yanlışlık olduğunu saptarız. Bir deney düzeneği hazırlarken, farkında olmadan bağımlı ve bağımsız değişkenleri bir arada kullanabiliyoruz. Bir deney sonucunu etkileyecek olan değişken bağımsız değişkendir. Bağımsız değişkenin değişmesinden dolayı, etkilenen değişken ise bağımlı değişkendir. Deneyde sabit tutulan fakat değiştirme ihtimalimiz olan değişkene ise kontrol değişkeni denir. Burada yazılanları anlamamış olabilirsiniz biraz pratik yaparak bağımlı ve bağımsız değişken sorularının nasıl yaptığını kavrayabilirsiniz. Sizlere birkaç tane örnekle pekiştirme yapalım.

Işığın geliş açısının sıcaklık değişimine etkisini araştırmak isteyen bir öğrenci nasıl bir deney düzeneği tasarlayabilir. ?

Yazımızın giriş kısmında bağımlı ve bağımsız değişkenin tanımından bahsettik. Başlığımızdaki soruya uygun olarak tasarlayacağımız düzenek şu şekilde olabilir. Araştırma sorumuz ışığın geliş açısı ile ilgili olduğu için deney düzeneğimizde değeri değişecek olan değer ışığın geliş açısıdır. Işığın geliş açısının değişmesi ile birlikte sıcaklık değeri de değişecektir. Buradan da anladığımız gibi sıcaklık değişimi, ışığın geliş açısına bağlıdır. Işığın geliş açısı ise bağımsızdır ve bağımsız değişken olarak adlandırılır. Kontrol değişkeni ise bu deneyi aynı ortamda yapmamız ve ışık kaynağı olabilir. Bağımlı değişken ise bağımsız değişkenden etkilenen sıcaklık değeridir.

Yüzey alanının katı basıncına etkisini araştırmak isteyen öğrenci nasıl bir düzenek tasarlayabilir ?

Öğrencinin başlıkta problem sorusuna uygun olarak deney düzeneği tasarlaması için öncelikle, katı basıncı ağırlığa ve yüzey alanına bağlı olduğu bilmesi gerekmektedir. Yüzey alanının katı basıncına etkisini araştırmak isteyen öğrenci hazırlayacağı düzeneklerde yüzey alanları farklı olan fakat katı basıncını etkileyen diğer bir değişken olan ağırlığın her iki düzenekte de aynı olması gerekmektedir. Bunun sebebi yüzey alanının değişmesinden dolayı değişecek olan basınç değerinin, sebebi yüzey alanından dolayı olsun. Bu durumda bağımsız değişken yüzey alanı, bağımlı değişken bağımsız değişkenin değişmesinden etkilenen katı basıncı, kontrol değişkeni ise ağırlık diyebiliriz.

Ağırlığın basınca etkisini araştırmak isteyen öğrenci nasıl bir düzenek tasarlanması gerekir ?

Öğrencinin başlıkta problem sorusuna uygun olarak bir deney düzeneği tasarlaması için, öncelikli olarak şunlara dikkat etmesi gerekir. Basıncı etkileyen değişkenlerin neler olduğunun saptanması gerekir. Basıncı etkileyen değişkenleri belirledikten sonra, araştırmak istediği değişkeni bağımsız değişken olarak kullanarak sonucun değişmesinin sebebinin bağımsız değişken olmasının sağlaması gerekir.

Bu sebeple öğrenci her iki düzenekte yüzey alanlarını sabit tutması gerekmektedir. Problem sorusuna tekrardan döndüğümüzde ağırlığın basınca etkisini araştırmak isteyen bir öğrenci basıncın, ağırlık ve yüzey alanı değişkenine bağlı olduğu için yapması gereken yüzey alanları aynı ağırlıkları birbirinden farklı olan iki cismin zemine uyguladıkları basıncı karşılaştırması gerekmektedir. Yapılan bu işlemde her iki düzenekte değeri değişen ağırlık bağımsız değişken, her iki düzenekte sabit olarak tutulan yüzey alanı kontrol değişkeni ve bağımsız değişkenin değişmesinden etkilenen basınç ise bağımlı değişkendir.

Derinliğin sıvı basıncının etkisini araştırmak isteyen öğrenci nasıl bir deney düzeneği tasarlayabilir ?

Başlıkta yer alan problem sorusuna bir deney düzeneği tasarlamak istersek ilk olarak sıvı basıncının, hangi değişkenlerden etkilendiğini belirlememiz gerekir. Sıvı basıncı; Derinlik, yoğunluk ve yerçekimi kuvvetine bağlıdır. Sıvı basıncının bağlı olduğu değişkenleri belirledikten sonra araştırmak istediğimiz durum derinliğin etkisini gözlemlemek olduğu için derinlikleri farklı, yoğunlukları aynı ve aynı yerde bulunan iki kabın, kap tabanlarında oluşan sıvı basıncı değerlerinin karşılaştırılması gerekir. Karşılaştırma sonucunda ise oluşan basınç farkı bağımsız değişkenden dolayıdır.
Bu deney düzeneğimizde değerini her iki düzenekte de farklı tuttuğumuz derinlik, bağımsız değişken. Her iki düzenekte de değerlerini koruduğumuz yoğunluk ve yerçekimi kuvveti ise kontrol değişkeni. Bağımsız değişkenden dolayı değeri değişen sıvı basıncı ise bağımlı değişkendir.

Yoğunluğun sıvı basıncının etkisini araştırmak isteyen öğrenci nasıl bir deney düzeneği tasarlayabilir ?

Başlıktaki probleme uygun olarak hazırlayacağımız deney düzeneği tasarlayacak olursak. İlk olarak sıvı basıncının etkilendiği değişkenler belirlenmeliydi bu değişkenler; Derinlik , yoğunluk ve yer çekimi kuvvetidir. Problem cümlemizde araştırılmak istenen yoğunluk olduğundan dolayı hazırlayacağımız deney düzeneğinde sıvı basıncını etkileyen derinlik ve yerçekimi kuvvetlerini her iki deney düzeneklerinde sabit tutmamız gerekmektedir.

Bu deney düzeneği şu şekilde olabilir. Aynı ortamda bulunan özdeş kaplar içerisine eşit derinlikte farklı cins sıvıları koyduktan sonra kapların tabanlarında oluşan sıvı basınçlarının karşılaştırabiliriz. Kapların tabanlarında meydana gelen basınç farkı bağımsız değişkenden dolayı olacaktır. Tasarladığımız bu deneyde değerini her iki deneyde de değiştirdiğimiz yoğunluk bağımsız değişken, her iki deney düzeneğinde değerlerini sabit tuttuğumuz derinlik ve yerçekimi kuvveti kontrol değişkeni, bağımsız değişkenin değişmesinden dolayı değeri değişen sıvı basıncı ise bağımlı değişkendir.

Kütlenin sıcaklık artışın etkisini araştırmak isteyen bir öğrenci nasıl bir deney düzeneği tasarlayabilir ?

Başlıktaki problem sorusuna uygun olan deney düzeneğini tasarlamadan önce , sıcaklık artışının hangi değişkenlere bağlı olduğunu belirlememiz gerekir. Sıcaklık artışı, maddeye verilen ısıya, maddenin öz ısısına , maddenin kütlesine bağlıdır. Sıcaklık artışının kütleye bağlı olup olmadığını araştırmak isteyen bir öğrenci, sıcaklık artışının değerini etkileyecek değiştirebilecek olan diğer değişkenler olan, öz ısı ve ısı miktarını aynı tutmak zorundadır.

Öz ısı ve verilen ısı miktarını aynı tutmasının sebebi, maddelerde meydana gelen farklı sıcaklık artışının nedeni sadece deneyimizdeki araştırmak istediğimiz kütleden dolayı olsun. Probleme uygun deney düzeneği şu şekildedir. Özdeş kaplar içerisinde farklı kütlelerde aynı cinsi sıvılara özdeş ısıtıcılar ile eşit ısı verilmesi. Sonrasında kaplarda meydana gelen ilk sıcaklık ve son sıcaklık arasındaki sıcaklık değişimi değerinin karşılaştırılması olacaktır. Sıcaklık değişimleri arasındaki bu farkın sebebi deneydeki bağımsız değişkenimiz olan kütledir. Toparlayacak olursak, bu deneyimizde bağımsız değişken kütle, her iki düzenekte de değeri sabit tutulan kontrol değişkenleri öz ısı ve verilen ısı. Bağımsız değişkenden dolayı sonucu değişen ise bağımlı değişken olan sıcaklık artışıdır.

Öz ısının sıcaklık artışın etkisini araştırmak isteyen bir öğrenci nasıl deney düzeneği tasarlayabilir ?

Başlıktaki problem sorusuna uygun olarak tasarlanacak bir deney düzeneğine geçmeden önce sıcaklık artışının nelere bağlı olduğunu belirlememiz gerekiyor. Sıcaklık artışı, maddenin kütlesine öz ısısına ve verilen ısıya bağlıdır. Deney düzeneğinde araştırdığımız öz ısının etkileri olduğundan dolayı sıcaklık artışını etkileyecek olan diğer değişkenler, kütle ve verilen ısı değerleri sabit olması gerekmektedir.

Hazırlayacağımız deney düzeneği şu şekilde olabilir. Özdeş kaplar içerisinde eşit kütlede farklı cins sıvılar bulunsun bu kaplar özdeş ısıtıcılar ile eşit süre ısıtılırsa meydana gelecek olan farklı miktarlardaki sıcaklık artışının sebebi maddenin cinslerinin farklı olmasıdır, Öz ısı maddenin cinsine bağlı olduğu için öz ısılarının farklı olmasından kaynaklıdır. Bu deney düzeneğinde, değeri her iki deney düzeneğinde değişen öz ısı bağımsız değişken. Her iki düzenekte değeri sabit tutulan kütle ve verilen ısı kontrol değişkeni. Bağımsız değişkenin değişmesinden dolayı değeri değişen sıcaklık artışı ise bağımlı değişkendir.

Verilen ısı miktarının sıcaklık artışına etkisini gözlemlemek isteyen bir öğrenci nasıl bir deney düzeneği kurar ?

Başlıktaki problem sorusuna uygun olarak tasarlanacak bir deney düzeneğine geçmeden önce sıcaklık artışının nelere bağlı olduğunu belirlememiz gerekiyor. Sıcaklık artışı, maddenin kütlesine öz ısısına ve verilen ısıya bağlıdır. Deney düzeneğinde araştırdığımız verilen ısı miktarının etkileri olduğundan dolayı sıcaklık artışını etkileyecek olan diğer değişkenler, kütle ve öz ısı değerleri sabit olması gerekmektedir.

Hazırlayacağımız deney düzeneği şu şekilde olabilir. Özdeş kaplar içerisinde eşit kütlede aynı cins sıvılar bulunsun bu kaplar bir tanesi bir ispirto ocağı ile 5 dk. Diğer kap ise aynı ispirto ocağından 2 tane olacak şekilde 5 dk boyunca ısıtılırsa meydana gelecek olan farklı miktarlardaki sıcaklık artışının sebebi maddeye verilen ısıların farklı olmasıdır, Verilen ısı maddenin taneciklerin aldığı ısı enerjisi olduğundan dolayı daha fazla olan ısı alan kaptaki taneciklerin ortalama kinetik enerjileri yani sıcaklık değeri daha fazla olacaktır. Bu deney düzeneğinde, değeri her iki deney düzeneğinde değişen verilen ısı miktarı bağımsız değişken. Her iki düzenekte değeri sabit tutulan kütle ve öz ısı kontrol değişkeni. Bağımsız değişkenin değişmesinden dolayı değeri değişen sıcaklık artışı ise bağımlı değişkendir.

Yukarıda deney sorularında çok sık sorulan bağımlı ve bağımsız değişken ile ilgili birçok örnek gördük. Sizde bu örnekleri çeşitlendirebilirsiniz. Kendiniz tasarlayacağınız bir örnek deney düzeneği ile kalıcı bir öğrenme sağlayabilirsiniz. Bu tip soru tarzı ile karşılaştığınızda soruya harcayacağınız sürenin minimuma indirip zaman kazanabilirsiniz.

Sizlerde bu yazıyı okuyorsanız, aşağıda yer alan yorum bölümüne tasarladığınız deney düzeneğinin problem sorusunu yazabilirsiniz. Aşamalarından da bize bahsedebilirsiniz.

Bu Yazı İçin Ne Düşünüyorsun?

Beğen

 ()

Bilgilendirici

 ()

Kızgın

 ()

Şaşkın

 ()

Üzgün

 ()

Kalp

 ()

Komik

 ()

Yorumsuz

 ()